Ysraýyl-Palestina konflikti barha erbetleşýär.2023-nji ýylyň 14-nji oktýabryna çenli Palestina saglygy goraýyş ministrligi Ysraýyl-Palestina konfliktiniň häzirki tapgyrynda 1949 palestinalynyň ölmegine we 8600-den gowrak adamyň ýaralanandygyny aýtdy.Ysraýylyň çeşmeleri ölenleriň sanyny 1300-den gowrak, ýaralananlaryň sany bolsa azyndan 3,484-e ýetdi.
Bu konfliktiň täsiri çip üpjünçilik zynjyryna ýaýrady we Ysraýylyň elektronika üpjünçilik zynjyryndaky önümçilik we logistika amallarynyň hem täsir edendigi habar berildi.
Eastakyn Gündogar çölünde ýerleşýän “kiçijik ýurt” Ysraýyl aslynda “çip şalygy”.Theerli ýerlerde 200-e golaý çip kompaniýasy bar we dünýäniň äpet çip kompaniýalary Ysraýylda gözleg we ösüş işlerini alyp barýarlar we Ysraýylda birnäçe fab bar.
Ysraýyly “çip şalygy” näme edýär?
01. Ysraýyl ýarymgeçirijiler üçin "bereket" däl
Üçden iki bölegi çöl bolan Ysraýylyň ilaty 10 milliondanam az.
Conditionsagdaýy pes bolan şeýle kiçijik ýurtda, Apple, Samsung, Qualcomm ýaly ägirtleriň gözleg we ösüş merkezlerini birleşdirýän we Middleakyn Gündogarda ýeke-täk ösen ýurt bolmak üçin ýokary tehnologiýaly pudaklara bil baglaýan 200-e golaý çip kompaniýasy bar.
Ysraýyl muny nädip etdi we ýarymgeçiriji pudagynda näme boldy?
3000 ýyldan gowrak ozal Musa pygamber ýewreýleri Müsürden Nil derýasy bilen upewfrat derýalarynyň arasynda alyp, süýt we bal Hudaýyň “Wada berlen ýurdy” diýip hasaplaýardylar.
Rim imperiýasy tarapyndan basylyp alnandan soň, ýewreý halky 2000 ýyldan gowrak aýlanyp başlady.Diňe 1948-nji ýyla çenli Ysraýyl döwleti guruldy, köplenç ýewreý döwleti guruldy we ýewreýler “Wada berlen ýurda” dolandylar.
Emma Ysraýylda süýt we bal ýokdy.
Nearakyn Gündogarda 25,700 inedördül kilometre barabar, garyp ýer, suw ýetmezçiligi, geosyýasy durnuksyzlyk we töwerekdäki arap ýurtlarynyň arasyndaky konflikt çözülmedik ýeke-täk ýurtdyr. Ysraýylyň dogabitdi şertleriniň artykmaçlygy ýok.
Şeýle-de bolsa, Ysraýyl 2022-nji ýylda adam başyna düşýän jemi içerki önümi 54,710 dollar bolan Eastakyn Gündogarda ýeke-täk ösen ýurt bolup, dünýäde 14-nji ýerde durýar.
Ysraýylyň senagat gurluşyny üns bilen seljermek, 2022-nji ýylda üçünji senagat jemi içerki önümiň 70% -ini emele getirdi, şolardan ýokary tehnologiýaly hyzmat pudagy adaty hyzmat pudagyndan ep-esli ýokarydyr.2021-nji ýylda Ysraýylyň umumy eksportynyň 54% -ini ýokary tehnologiýaly eksport bilen, ýokary tehnologiýaly senagatyň Ysraýyl ykdysadyýetiniň diregi bolup biljekdigini aýdyp bolar.Techokary tehnologiýaly eksportyň 16 göterimini emele getirýän ýarymgeçiriji pudagy ajaýyp ýerdir.
Ysraýylyň ýarymgeçirijisiniň taryhy entek ir däl, ýöne çalt ösdi we gysga wagtyň içinde dünýäde öňdebaryjy ýarymgeçiriji sebit boldy.
1964-nji ýylda Amerikanyň telekommunikasiýa enjamlaryny öndüriji Ysraýylda ilkinji ýarymgeçiriji gözleg we ösüş merkezini döretdi we Ysraýylda ýarymgeçiriji pudagynyň başlangyjy boldy.
1974-nji ýylda Kaliforniýanyň Santa Klara şäherinde ýerleşýän dünýäde ikinji orunda durýan ýarymgeçiriji kompaniýa Ysraýyl işgärleri tarapyndan Ysraýylyň Haýfa şäherinde Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň daşynda ilkinji gözleg we barlag merkezini açmaga yrdy.Şondan bäri Ysraýylyň ýarymgeçiriji pudagy ösdi.
Onýyllyklardan soň, häzirki Ysraýylyň ýarymgeçirijileri hasap edilmeli güýje öwrüldi.10 milliondan az ilatda 30,000-den gowrak çip inerseneri we işe gönüden-göni ýa-da gytaklaýyn itergi berýän 200-e golaý çip kompaniýasy bar.
02. Ysraýyl ýarymgeçirijileriň başlangyç şalygy, emma Ysraýyldan ullakan çip kompaniýalary ýok
Ysraýyl kiçijik gury ýer, çöl, baý çeşmeler, baý ýurt däl, ýarymgeçiriji materiallary öndürip bilmeýär.Geografiki şertleri göz öňünde tutup, Ysraýylyň ýarymgeçiriji pudagy özboluşly aýratynlyklara eýedir: birinjiden, çip dizaýny;Ikinjiden, olaryň köpüsi ýerli ägirtler bolmasa kiçi we orta kärhanalar;Üçünjisi, Hytaý bilen ABŞ-nyň arasynda ýol tapmak we telekeçilige ünsi jemlemek.
Çip dizaýnynyň sebäbine düşünmek gaty aňsat, sypal bolmasa kerpiç ýasap bolmaz!Ysraýyl topragynyň hiç hili serişdesi ýok we ýokary derejeli dizaýn ýoluny almak üçin diňe ysraýyllylaryň ýagty akyllaryna bil baglap biler.
Çip dizaýny Ysraýylyň ýarymgeçiriji pudagynyň kalbydyr.Statistikalara görä, Ysraýylda dünýädäki çip dizaýn zehininiň we gözleg we ösüş kompaniýalarynyň takmynan 8% -i bar.Mundan başga-da, 2021-nji ýylda ýarymgeçiriji pudagynda Ysraýylda jemi 37 köpmilletli kompaniýa işleýär.
Ysraýylyň önümçilik kärhanalary az, ýöne ýok.Ysraýylda häzirki wagtda bäş sany wafli bar.Ondarymgeçiriji enjamlarda köpmilletli kompaniýalar we ýerli kompaniýalar bar.
Şonuň üçin Ysraýylyň çip senagaty zynjyrynyň häzirki düzümi, esasan, çip dizaýn kompaniýalaryndan, köpmilletli kompaniýalaryň gözleg we ösüş merkezlerinden, ýarymgeçiriji enjam kompaniýalaryndan we birnäçe wafli zawodlaryndan durýar.
Şeýle-de bolsa, çip ägirtleriniň köpüsi Ysraýylyň ýerleşişinde, näme üçin Ysraýyl beýle ägirt dünýä inmedi?
Bularyň köpüsi Ysraýyl kärhanalarynyň işleýiş usuly bilen baglanyşykly.
Ysraýyl aşa telekeçi ýurt.7000-den gowrak innowasiýa tehnologiýa kompaniýasy bilen Ysraýyl dünýäde iň köp başlangyç konsentrasiýasyna eýe bolup, her 1400 adam üçin 1 telekeçä deňdir we adam başyna başlangyç gatnaşygy deňeşdirilmeýär.
Ondarymgeçiriji pudagynda, 2020-nji ýylda Ysraýyl ýarymgeçiriji başlangyç sany boýunça ABŞ-dan soň dünýäde ikinji ýerde durýar.
Täzelikleri we “täze başdan geçirmeleri” gaty gowy görýändikleri sebäpli, Ysraýylda ýarymgeçiriji elitalar ýerli ýarymgeçiriji kompaniýalaryny döretdiler, köp ýerli çip ägirtlerine seredip, artykmaç bolmak üçin däl-de, eýsem gazanmak üçin!
Şonuň üçin Ysraýylyň ýarymgeçiriji kompaniýalarynyň köpüsiniň ýoly şuňa meňzeýär: başlangyç gurmak - bir ugurda öňe gidişlik - ägirt tarapyndan gazanylan - indiki tapgyra başlaň.
Şol sebäpli Ysraýylyň ýüzlerçe başlangyç ýarymgeçiriji kompaniýalarynyň köpüsi iş we amal däl-de, ýalpyldawuk tehnologiýa gönükdirilendir.
Şeýle hem, Ysraýylyň ýarymgeçiriji bazaryna has içgin serediň.OryatYsraýylyň ýarymgeçiriji bazaryndaky iň uly paýy eýeleýär, ondan soň bolsagüýç dolandyryş ics, logiki çipler, Ekranyň ekranynda weanalog çipler.
Ysraýylda ýarymgeçirijiler üçin iň uly bazar maglumatlary gaýtadan işlemek, ondan soň aragatnaşyk, senagat, sarp ediş elektronikasy weawtonom sürmek.
Öz ýoluny tapandan soň, Ysraýyl ýarymgeçiriji ýylsaýyn ösýär we 2023-nji ýylda Ysraýylyň ýarymgeçiriji bazaryndaky girdejisiniň 1,14 milliard dollara ýetmegine garaşylýar. Hytaýyň Ysraýylyň ýarymgeçirijileri üçin iň uly sarp ediş bazarydygyny bellemelidiris.
2018-nji ýylda Hytaý-ABŞ oýny başlanda, Ysraýylyň ýarymgeçirijiniň Hytaýa eksporty gönüden-göni 80% ýokarlandy we ýarymgeçirijiler birden Hytaý bilen Ysraýylyň arasyndaky ykdysady gatnaşyklaryň möhüm bölegine öwrüldi we soňky maglumatlar Hytaýyň henizem iň uludygyny görkezýär 2021-nji ýylda Ysraýyl çipleriniň eksportçysy.
03. Ysraýylyň ýarymgeçirijisini goldamak üçin Ysraýylyň ýeterlik talanty we maýasy bar
Ysraýylyň “dogabitdi şertleri” gaty garyp, näme üçin Ysraýyl çip şalygyna öwrülip biler?
Gysga jogap: baý we gowy baglanyşykly.
Haýsy iş ugruna garamazdan.Maýa kärhanalaryň ösüşinde, esasanam ýarymgeçiriji pudagynda hemişe möhüm faktor bolup durýar.
Ondarymgeçiriji, pul ýakmagy dowam etdirmeli pudakdyr we köp pul taşlamak hökman netije bermez, ýokary girdejili we töwekgelçilikli pudakdyr.Başlangyç ýarymgeçiriji kompaniýalar ýaşamak isleýärler, bu aňsat däl, ýalňyşlyk biderek bolup biler, ýalňyşlyga çydamlylyk derejesi gaty pes.
Bu pursatda wençura kapitalynyň roly gaty möhümdir.Wençura kapitaly, ýöriteleşdirilen tehnologiýa we gowy bazar ösüş perspektiwalary bilen telekeçileri maliýeleşdirmek üçin maliýe güýji bolan maýa goýujylary, ýöne başlangyç maýasynyň ýoklugyny we başlangyç döwründe maýa goýumlarynyň şowsuzlygy töwekgelçiligini aňladýar.
Global ylym we tehnologiýanyň bäşligi - Silikon jülgesi, üstünlik gazanmagynyň açary, başlangyç kompaniýalarynyň ýalňyşlyklaryna çydamlylyk derejesini ep-esli ýokarlandyrýan we başlangyç kompaniýalary üçin gaçybatalga berýän ösen wençura kapital ekosistemasydyr.
Ysraýylyň paýtagty Tel Awiw, wençura kapitalynyň ýygnanýan ýeri hökmünde, Silikon jülgesinden soň ikinji ýerde durýan tehnologiýa şertnamalarynda (innowasiýa ekologiýasynyň taslama akymy) ýokary işjeňlige eýe.Hasabata görä, Senagat 4.0-a global VC maýa goýumlarynyň 11 göterimi Ysraýyl kompaniýalaryna berildi.2021-nji ýylda Ysraýyla goýlan wençura kapitalynyň mukdary ABŞ-dan 28 esse, 2022-nji ýylda Ysraýyla goýlan wençura kapitalynyň mukdary 8,1 milliard dollara ýetdi.
Ysraýyl hökümeti maýa gelmeginden başga-da, başlangyç kanunlary bilen bir hatarda gorag kanunlaryny hem berdi.
1984-nji ýylda Ysraýyl Senagat gözlegleri we ösüş kanuny ýa-da “Ylmy barlaglar kanuny” kabul etdi.
Bu kanuna laýyklykda, belli bir kriteriýalara laýyk gelýän we Baş alym edarasy tarapyndan tassyklanan OCS tarapyndan tassyklanan R&D taslamalary tassyklanan çykdajylaryň 50 göterimine çenli maliýeleşdirmäge hukugy bar.Munuň ýerine alyjydan OCS hak tölemeli.Alyjy, alyjynyň kitaplaryny barlamaga hukugy bolan OCS-e tölenmeli aýlyk haklary barada döwürleýin hasabatlary tabşyrmalydyr.
Salgyt salmak meselesinde Ysraýyl ýokary tehnologiýaly kärhanalara-da ýeňillikli syýasatlar berýär.1985-nji ýylda Ysraýylyň salgyt salgydy 61 göterim boldy;2022-nji ýyla çenli 23 göterime çenli azaldy.Ysraýylda, esasanam, gözleg we ösüş mümkinçilikleri bolan ýaş kompaniýalarda hususy maýadarlara salgyt ýeňilliklerini berýän ýörite burçlar kanuny bar.
Ysraýylda Ylmy gözlegleri we innowasiýalary höweslendirmek, serişdeleriň nirä sarp edilişine we taslamalaryň netijelerine gözegçilik etmek üçin kanunlary bar.Sahylyk bilen pul beriň, pul pyçagyň gyrasyna hem sarp edilip bilner, netijeden iki esse köp.
“Sahy” hökümet subsidiýalary we uly wençura maýa pudagy Ysraýylyň ýarymgeçiriji kompaniýalaryny “maddy taýdan amatly” edýär.
Puldan başga-da kimdir biri muny etmeli.
Ysraýylyň ilatynyň 70 göteriminden gowragy ýewreýlerdir.Jewsewreýlere gezek gelende, ýokary akyllarynyň “stereotipi” derrew ýüze çykýar.
Jewsewreýleriň hakykatdanam genetiki taýdan möhümdigini ýa-da ýokdugyny aýtmak kyn, ýöne ýokary bilimli adamlaryň köpdügi hakykat.
Maglumatlara görä, Ysraýylyň ylmy gözlegçileri ýurduň ilatynyň 6% -ini, her 10 000 adama 135 alym we inersener, 85 adamlyk Amerikanyň Birleşen Ştatlaryndan has köp, dünýäde birinji orunda durýar.Ysraýyllaryň 77% -i 12 ýyldan gowrak bilim alýar, ilatyň 20% -i uniwersitet derejesini alýar we ýurtda 200,000 töweregi kollej okuwçysy bar.
Ysraýyl bilim berýän köp sanly ýerli zehinlere baha bermekden başga-da, köp bilimli immigrantlary hem alýar.
Jewsewreýleriň özboluşly “dikeltmek arzuwy” bar, şonuň üçin Ysraýyl döredilenden soň “Yza gaýdyp gelmek kanuny” yglan edildi, ýagny Ysraýyla göçüp gelen dünýädäki islendik ýewreý Ysraýyl raýatlygyny alyp biler.
Ösen ýurtlardan we öňki Sowet Soýuzyndan gelen ýewreý immigrantlary Ysraýyla innowasiýalarda uly rol oýnan Ysraýyla köp ylym we tehnologiýa getirdi.Bu immigrantlar, umuman alanyňda, ýokary bilim derejesine eýe, ajaýyp inersenerler köp, bu zehinler Ysraýylyň ýokary tehnologiýa pudagynyň ösmeginde aýrylmaz rol oýnady.
04. Gysgaça mazmun
Gadymy Kengan sebiti, “Wada berlen ýurt” we hakyky Ysraýyl “hiç zat” diýen ýaly ýokdy.
Çölüň hemme ýerinde ýerleşýän Eastakyn Gündogarda Ysraýyl, innowasiýa, maýa we beýleki strategiýalar bilen tebigy kemçiliklerini we dogabitdi kemçiliklerini düzdi we gysga wagtyň içinde dünýä ýarymgeçiriji pudagynyň merkezine öwrüldi.Ysraýylyň ýarymgeçiriji “mifiniň” Hudaýyň wadasy däldigi, müňlerçe Musanyň we onuň nesilleriniň bolandygy düşnüklidir.
Iş wagty: Oktýabr-24-2023